نوشتة حاضر به بررسی برخی صنایع ادبی در ادبیات منظوم از دیدگاه زبان شناختی و در چارچوب نگرش نشانه شناختی سوسور (1916) می پردازد و قصد پاسخ گویی به دو پرسش زیر دارد: 1. چه جنبه هایی از آراء نشانه شناختی سوسور در تبیین فنون ادبی جناس، ایهام، مراعات النظیر و واج آرایی کارآمد است؟ 2. چرا ترجمة متون ادبی حظ نشانه شناختی اثر را زایل می کند؟ بررسی شواهد ادبی نشان می دهد بعد هنرآفرینی در صنایع موردبحث، تابع همنشینی نشانه ها در محور زنجیری و تعامل هم زمان آن ها با محور متداعی است، به نحوی که روابط متنوع بالقوه ی میان نشانه ها به فعلیت درآید. این روابط به واسطة شباهت میان دال ها، شباهت میان مدلول ها یا شباهت میان دال و مدلول ها فعال می شود. اساس ایجاد شباهت میان اجزای نشانه، وجود روابط هم نامی و چندمعنایی میان نشانه ها به ویژه در جناس و ایهام است. در مواردی از جناس و واج آرایی نیز نحوة مجاورت نشانه ها، موجب شکل گیری نوعی دال ثانویه شده، ذهن را به یک مدلول انگیخته پیوند می دهد. مراعات النظیر وقتی حاصل می شود که شباهت مدلول ها در محور همنشینی، حوزة معنایی و نشانة دیگری را در محور غیابی زبان، تداعی کند. همچنین ترجمه ناپذیری جنبه های هنری، به دلیل ارزش نشانه ها در نظام خاص هر زبان و بعد اجتماعی زبان است. روابط همنشینی و متداعی میان نشانه ها، بر پایة ارزش خاص آن ها در نظام زبان فارسی حاصل می شود و ادبیات با ایجاد شبکه ای از روابط متداعی، جنبه های نهفته و غایب روابط میان نشانه ها را به فعلیت می رساند.

در این مقاله، به بررسی تطبیقی میان جلد اول رمان خانواده تیبو، نوشته روژه مارتن دوگار (1881-1958) به زبان فرانسه که به سال 1922 به چاپ رسیده، و ترجمه فارسی آن به قلم ابوالحسن نجفی (1929-2016) که برای اولین بار در سال 1989 منتشر شده است می پردازیم. هدف ما، شناخت میزان کارآمدی فنون هفتگانه سبک شناسی تطبیقی است، آن گونه که وینه (1910-1999) و داربلنه (1904-1990) بیان کرده اند. این فنون عبارت اند از: وام گیری (Emprunt)، گرته برداری (Calque)، ترجمه تحت اللفظی (Traduction litté rale)، تغییر ساختار (Transposition)، تغییر بیان (Modulation)، معادل یابی (É quivalence) و اقتباس (Adaptation). برای این کار، مواردی را که ذیل فنون ترجمه قرار می گیرند از متون پیش گفته استخراج کرده، با تحلیل هر یک از موارد مذکور، سعی می کنیم تفاوت های ساختاری و سبک شناسی میان دو متن (و دو زبان) را شناسایی کنیم. کلیدی ترین مسائلی که قصد پاسخگویی به آنها را داریم، این است که آیا این فنون به تنهایی می توانند تمام پدیده های ترجمه شناسی موجود را توجیه کنند؟ و در صورت منفی بودن پاسخ مشکل کجاست؟ و برای حل مشکل به چه اصلاحاتی نیاز داریم؟

زمینه و هدف ترجمه متون دینی بدلیل ویژگیهای خاص این متون، مبانی نظری ویژه ای به همراه دارد. این متون به دو دسته وحیانی و غیروحیانی تقسیم میشوند که حساسیت هر یک در گذر از ترجمه با دیگری متفاوت است. کتاب نهج البلاغه از متون دینی غیروحیانی اسلامی است. بدلیل جایگاه این اثر در میان ایرانیان، تا کنون بیش از پنجاه ترجمه به زبان فارسی از نهج البلاغه صورت گرفته است. باوجوداین بهره برداری از این متون ترجمه شده بیشتر در حوزه معنا و مفهوم است و مترجم معمولا از انتقال ظرافتهای زبانی، بیانی و ادبی متن اصلی ناتوان مانده است. ترجمه نهج البلاغه که اساس آن بر تواناییهای زبان و کاربردهای هنری آن است، به سواد زبانی، ذوق ادبی و توان هنری قابل توجهی نیازمند است. این پژوهش با هدف بررسی ترجمه منظوم امید مجد از نهج البلاغه ازنظر کاربرد فنون بیانی در آن انجام گرفته است. پرسش اصلی این پژوهش این است که میزان و نحوه کاربرد فنون بیانی در ترجمه مجد با توجه به متن اصلی نهج البلاغه، چگونه است؟ روش مطالعه این جستار با روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است. یافته ها: ترجمه منظوم مجد از نهج البلاغه در مقایسه با متن اصلی، مترجم به سه شیوه از فنون بیانی در ترجمه منظوم خود سود جسته است: هم ترازی و مطابقت فنون بیانی با متن اصلی، خلاقیت در ترجمه فنون بیانی، و افزودن فنون بیانی در فرایند ترجمه. نتیجه گیری: مجد در ترجمه خود از نهج البلاغه کوشیده است در بخش بیان، تصاویر عاطفی و نحوه بیان حضرت علی (ع) را منعکس کند. این توفیق در کاربرد تشبیهات، استعاره ها، کنایه ها، تمثیلات و سایر فنون بلاغی این ترجمه مشهود است. مترجم سعی کرده تا جایی که به اصل ترجمه و ابلاغ پیام لطمه نخورد، با بهره گیری از صور خیال گوناگون، بافت ادبی و بلاغی متن اصلی را به زبان دوم منتقل کند.

چکیدهبیشتر اشعارمانوی شعرهای دینی و عرفانی هستند،این اشعار در مراسم دینی خوانده می شدند و کاربرد دینی و فرهنگی داشته اند و برای تطهیر روح و روان آدمی به آن نیازو از آن بدین منظور استفاده می کرده اند. از اینرو تردیدی نیست که مانی و مبلغان دین مانویت برای بازتاب آموزه های خود از سنت شفاهی و هنرشعرورزی استفاده می کردند تا برای مخاطبینشان قابل فهم تر باشد و بهتر تحت تاثیر قرار گیرند.این مبلغان به شهرهای گوناگون سفر می کردند و با زبانهای مختلفی آشنا بودند لذا سرودهای خود را به زبان هر منطقه ای که می رفتند ترجمه ویا گاه به همان زبان سرایش می کردند.ما دراین مقاله برآن هستیم تا با بررسی یکی از همین سروده ها با نام هویدگمان که قطعه های پارتی و سغدی آن در دسترس است اساس نظم را در این دو زبان مورد بررسی قرار دهیم.لذا در این مقاله ابتدا به معرفی این قطعه خواهیم پرداخت آنگاه این سروده را از نظر بلاغی و نظام شعری که عبارتند است وزن ،قافیه و صنایع ادبی مورد بررسی قرار خواهیم دادتابر خوانندگان و علاقه مندان به این پژوهش این قواعد روشن شود.لازم به تذکر است هرجا در این مقاله صحبت از هویدگمان به میان می آید منظور نویسنده شامل قطعه پارتی و سغدی می شود.

شیخ بهایی از شعرای عارف مسلک قرن دهم و یازدهم هجریست که در علوم مختلف مهارت داشته است. وی آثار فراوانی به نظم و نثر پدید آورده و دیوان شعری نیز از وی بر جای مانده است. دوران زندگی شیخ بهایی از حیث زمانی مصادف با دوران رواج سبک هندی در شعر فارسیست ولی شاخصه های مهم این سبک در شعر او بازتاب چشمگیری ندارد و مختصات سبک شعر وی بیشتر با ویژگیهای سبکهای شعری خراسانی و عراقی همسانی دارد. در این پژوهش تلاش بر آنست تا با ارایه شواهد مستدل، ویژگیهای سبکی شعر شیخ بهایی و نکات اشتراک و افتراق آن با خصیصه های شعر سبک هندی مورد بررسی قرار گیرد.

موقوف المعانی یکی از آرایه های ادبی است که هنوز به درستی مورد بررسی قرار نگرفته است. وسعت دامنه و نقشی که به عنوان هنرسازه در ساخت چند قالب و گونه ادبی دارد و نیز کارکردش در تعلیق سخن آن را به تعدادی از صنایع و انواع ادبی پیوند می زند. در این میان برخیشان مانند «تضمین» و «مُدرج» و «زشت و زیبا» زیرقسم های موقوف المعانی به حساب می آید و برخی هم مانند «استدراک» و متفرّعاتش با موقوف المعانی در تعدادی ویژگی های مهم هم پوشانی دارد، که ما از آن با عنوان آرایه های هم سنگ یاد می کنیم. نظر به این که موقوف در ادب پارسی مانند بسیاری از آرایه های ادبی، سابقه استعمال در ادب عربی دارد و بسیار هم متأثر از دیدگاه بلاغیّون ادب عربی است، در پژوهش حاضر پیش از بررسی آرای بلاغی ادیبان فارسی، به تتبع در منابع بلاغی عربی هم پرداخته شده است. با این توضیح که موقوف المعانی در غالب منابع کهن عربی با عنوان «تضمین» شناخته می شده و جزو عیوب قافیه مورد بررسی قرار می گرفته است؛ در حالی که بخشی از آن در غالب کتابهای بلاغی فارسی عیب نبوده و حتی جزو محسّنات شعر به شمار می آمده است. این تحقیق به دنبال تعریف و ماهیت سنجی دقیق تری از این صنعت بلاغی است.